Brezi ynë që kemi lindur në gjysmën e dytë të shekullit XX, e kemi për obligim që të shkruajmë për personalitetet e çmuar që kanë jetuar dhe vepruar gjatë shekullit XX, ashtu që figurat dhe veprat e tyre të mbesin të shënuara në letër për të mbetur të paharruar shekuj me rrallë. Duke marrë parasysh kohën e tashme në të cilin jetojmë, e që është epoka e komjuterizmit dhe të internetit, në të cilin është lehtësuar bukur shumë shpërndarja dhe leximi i shkrimeve qoftë nëpër mediat e shkruara( gazetat dhe revistat), qoftë ato elektronike( ueb faqet dhe forumet).Kur e them këtë e kam parasysh për boshllëqet e mëdha që janë akoma prezent në mesin tonë, në trojet tona shqiptare, sikur në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Preshevë e Ulqin. Pikënisja e këtij boshllëku kulturor daton qysh nga viti 1908 kur u përcaktua alfabetit latin neve shqiptarëve, që në Shqipëri para vitit 1920 gjeti zbatim zyrtar, ndërsa gjuha shqipe dhe alfabeti latin fare nuk u lejua në trojet shqiptare të okupuara nga Serbia në vitin 1912. Ashtu që i tërë populli shqiptar brenda natës mbeti analfabet pas disa shekuj leximi e shkrimi. Gjurmët e këtij krimi kulturor kanë lënë pasoja të papara për kulturën tonë në përgjithësi, si fetare ashtu edhe kombëtare, e kur të shtohet edhe aplikimi i sistemit komunist për gjysmë shekulli me rrallë, me të vërtet pasojat janë edhe më të mëdha. Gjatë këtij gjysmë shekulli të kaluar në sistemin komunist, janë anashkaluar dhe lënë anash figurat dhe personalitete të çmuara që kanë lënë gjurmë në shoqërinë tonë dhe kanë dhënë kontribut të çmuar në si në aspektin islam ashtu edhe atij kombëtar të popullit tonë. Qëllimi i shkrimit tim është që për këto personalitete të shkruhet dhe të shënohet veprimtaria e tyre fetare e atdhetare që të mos harrohen, siç thotë thënia e njohur e mulla Mustafa Basheskisë ” çdo send që shënohet mbetet, çdo send që mbahet mend, harrohet”.
Në këtë shkrim do të ndalem tek tre burrat shqiptar, që janë shembull se si duhet vepruar për çështjet fetare-kombëtare, ata burra ishin Riza Gashi nga Mitrovica, Hasan Vuqitërna nga Rahoveci dhe Rashid Gorani nga Peja.
Riza Gashi ka qenë një personalitet i rallë nga Mitrovica i cili ka jetuar dhe vepruar në Mitrovicë, unë nuk do të ndalem në biografitë e tyre, por në një këndvështrim tjetër, kontributet e tyre fetare e kombëtare, që kanë lënë gjurmët dhe kanë ndikuar në mesin e një rrethi më të gjerë shoqëror e fetar në Kosovë. Riza Gashi ishte një besimtar dhe atdhetar i vërtet me një largëpamsi të veçantë politike, fetare, kombëtare, kulturore, gjatë periudhës komuniste në të cilin ka jetuar. Njeri që gjatë gjithë jetës ka lexuar dhe ka poseduar një bibliotekë të rallë në atë kohë, ka pas një njohuri të jashtëzakonshme të proceseve aktuale politike, fetare, kombëtare si në aspektin kombëtar e sidomos atij ndërkombëtar. Ka mbajtur korrespodentë të rregullte me personalitet e njohur të asaj kohe sikur që ishin Hysein ef. Xhoza nga Sarajeva, Ali ef. Bullaqi nga Stambolli, Tevfik ef. Nahi nga Kajroja ( vëllau i myderrizit të njohur nga Gjakova Hasan ef.Nahut, njëri nga përkthyesit e Kur’anit në gjuhën shqipe) e të tjerë. Ku burrë i madh, mua më ka frymëzua..Ishte njeri me ndikim, ashtu që lirisht mund të them që pas babait tim që më ka edukuar në frymën islame e shqiptare që nga mosha 7 vjeçare, mësuesit tim zotëri Ryzhdi Dapkos që më mësoi shkronjat e para shqipe, hoxhës tim Hafiz Maksut ef.Spahiu që më mësoi shkronjat e Kur’anit, Riza abeji, siç e quanim, ka qenë në rangun e mentorit tim të aftësimit dhe kalitjes së mëtejmë në aspektin e përsosjes dhe këndvështrimit islam të jetës dhe veprimtarisë sime. Ka qenë njohës i mirë i gjuhës shqipe, turke, boshnjake, serbe e ngapak edhe arabe, dhe lexues i rregullt i literaturës islame në gjuhën shqipe, turke dhe boshnjake. Ka qenë lexues dhe përcjellës i rregullt i shtypit ditor, javor, mujor e vjetor. Karakterizohej përveç tjerash edhe me një kujtesë të fortë,mbajte në mend shumë ngjarje nga e kaluara e ndritshme historike e popullit tonë. Pata rast të njoftohem me Riza abejin, pasi që në atë kohë isha në studime në Mitrovicë, dhe gjatë kohës së kaluar pesëvjeçare në Mitrovicë, krahas diplomimit tim në fakultet, lirisht mund të them se mora edhe një diplomë të pashkruar,nga mentori im i jetës,vizionit dhe këndvështrimit islam vendor e botëror, të profesorit tim të nderuar Riza abej. Shpesh shkonim bashkë në namazin e xhumasë në xhaminë e Haxhi Veselit, dhe pas dëgjimit të hytbes dhe faljes së farzit, dilnim nga xhamia, dhe nuk ka qëlluar kurrë që të mos jap edhe sadaka fukarave në xhami. Netët e Ramazanit ishin të veçanta,me ç’rast kam përfituar më së shumti nga mësimet, ligjëratat, këshillat e rralla për atë kohë, të cilët ato si të tilla ka qenë e pamundur të mësosh në xhami apo diku në ndonjë ambient tjetër, pasi që ishte sistemi komunist në fuqi. Herëpasëherë vetëm ndërhyjsha me pyetje, për të vazhduar dhe qartësuar më tutje aty ku ka mbetur, e sidomos tema të aspektit aktual politik islam botëror dhe gjendjes së myslimanëve nëpër botë, pasi ishte një kënaqësi e veçantë për të dëgjuar, ishte një njohës i radhë i situatës aktuale politike islame botërore në atë kohë në Kosovë. Qysh në atë kohë me endje dhe pasion lexonte tefsirin e Sejjid Kutbit në shumë vëllime në gjuhën turke të përkthyer . Kur dëshironte të citonte në origjinal ndonjë citat nga ndonjë libër, vetëm më urdhëronte që të ngritem e të marr librin e caktuar, në ormanin e librave, i cili gjendej për shembull në rreshtin e dytë, me radhë i pesëmbëdhjetë, faqja e njëzeteshtatë, pasusi i trembëdhjetë... Me të vërtetë e kishte memorien e fortë dhe të rallë. Netëve të Ramazanit e dëgjonte rregullisht Radio Kajron, e sidomos me ëndje kishte qejf të dëgjonte këndimin e Kur’anit nga hafizët e shkëlqyer egjyptas. Në Kosovë me ëndje kishte qejf të dëgjonte këndimin e Kur’anit nga mulla Mustafa ef. Dervisholli për të cilin thoshte se është bilbili i Kosovës dhe se shpirti i tij rehatohej nga zëri i bukur që posedon mulla Mustafa ef.Dervisholli. Për respektin e veçantë që kam pas ndaj mentorit tim Riza abej, natën që ndërroi jetë për në Ahiret, unë e pash në ëndërr, që Riza abej ka vdekur, pasi që në atë kohë gjendesha në Greqi, në ishullin e Kretës, ku shkova si student gjatë dimrit për të punuar përkohësisht në vjeljen e portokajve dhe ullinjve gjatë sezonit dimëror. Ishte shkurti i vitit 1989 kur Riza Gashi ndërroi jetë, inshallah Allahu xh.sh. e shpërblen me xhenetin firdevs. Përherë do të mbetet në kujtim thënia e tij e njohur se“ unë nuk do përjetojë daljen e Islamit nga katër muret e xhamisë, i cili në atë kohë ishte prezent gjatë sistemit komunist, por ti me siguri do e përjeton, sepse Islami është edhe jashtë katër mureve të xhamisë”.
Personaliteti i dytë i çmuar ishte Hasan Vuqitërna( Haxhi Cana) nga Rahoveci, një burrë, besimtar, atdhetar, vizionar, mik, dost i veçantë, i pandalshëm në ecejakun e rrugës për shpërndarjen e ideve fetare islame dhe kombëtare shqiptare. Ka qenë i dashur dhe i afërt dhe brengat e tij përherë kanë qenë halli i besimit islam dhe çështja e pazgjidhur shqiptare. Ka qenë prore në lëvizje, duke vizituar miqtë dhe dashamirët e tij mysliman anekënd Kosovës, Maqedonisë, Sanxhakut, Bosnjës, Kroacisë. Ishte i palodhshëm edhe në shpërndarjen e literaturës islame( gazetave, revistave, broshurave, librave) si në gjuhën shqipe ashtu edhe asaj boshnjake në ish Jugosllavi. Përveç idesë mbarë shqiptare, tek ai dominonte ideja universale islame, ashtu që përherë mbetet në kujtim thënia e tij e mirënjohur që e citonte shpesh” Tungjatjeta gjer në Kaçanik, selamalejkum gjer në Indonezi”.
Me paraqitjen e UÇK-së në skenë u gëzua pa masë dhe se vetëm me luftë të armatosur Kosova mund të fitojë lirinë. Ashtu siç ka qenë në lëvizje gjithherë, ashtu edhe në lëvizje u vra nga forcat policore ushtarake serbe me 21 korrik 1998 me rastin e ofensivës në Rahovec, pasi që nuk deshi të largohej nga Rahoveci. As sot e kësaj dite, që nga vrasja e tij nga forcat serbe, nuk është gjetur trupi i tij, as varri i tij se ku është varrosur nuk dihet. Poeti, shkrimtari, studiuesi nga Gjakova MexhidYvejsi,i cili e kishte mik shpirti, në një poezi të shkruar në nëntor 1998, që i ka kushtuar Haxhi Hasan Vuqitërnës, me titull”Kosova do t’ jetë varri i tyre”ndër të tjera shkruan:

“...Juve mos t’ju ligështojë
Hidhërimi e dëshprimi
Për varrin tim pa nishan,
Nishani im është imani,
Këtë le t’a di dushmani.
Kosova do t’jetë varri i tyre...!”

Haxhi Hasan Vuqitërna(1919-1998), ky burrë i shquar, e dha jetën për Kosovën, sikur e kishte dhënë jetën edhe babai i tij, Hoxha, Hasan Vuqitërna, të cilin e ka vra ushtria serbe në vitin 1918, tre-katër muaj pa lind haxhi Cana, pra babë e bir rënë dëshmor për Kosovë.
Personaliteti i tretë i çmuar ishte Rashid Gorani nga Peja. Rrjedhte prej familjes së njohur pejane Gorani e cila çmohej me virtyte të larta fetare dhe kombëtare. Qysh si i ri u dallua në shoqëri sepse kishte një interesim të madh për fe e atdhe. Familja e tij në Pejë ishte e njohur edhe për traditën e mirëmbajtjes se topit për sinjalizimin e kohës së iftarit gjatë muajit të Ramazanit, një traditë e bukur që mirëmbahej dhe praktikohej në qytetet më të mëdha të Kosovës si në Prizren, Prishtinë, Pejë,Gjakovë. Por kjo traditë e bukur nuk shikohej me sy të mirë nga komunistët dhe nga viti 1949 u ndalua në tërë Kosovën . Me çlirimin e Kosovës në qershor të vitit 1999,si gjithë të tjerët u gëzua edhe Rashid Gorani,por gëzimi i tij e kishte edhe diçka, topi i muajit të Ramazanit. Ripërtrirjen e traditës, me njoftua me krismën e topit gjithë Pejën se iftari është hazër. Me një dëshirë të tillë të zjarrtë, ai menjëherë pas luftës, e priti me padurim muajin e bekuar të Ramazanit dhe filloi me e pastrua topin, të cilin e kishte fshehur nën tokë, para pesëdhjetë viteve...! Tashmë topi ishte gati, për iftarin e parë, në Ramazanin e parë në liri, por ndodh një tragjedi, një fatkeqësi...Kur e shkrepi topin, topi krisi... por një sasi baruti eksplodoi jashtë grykës, ra në trupin e Haxhi Rashidit, i cili duke dhënë shpirt arriti të thoshte fjalët e fundit:” a e ndiu krejt Peja krismën e topit...!”
Në përfundim të këtij shkrimi, me pak fjalë, vërtet këta tre burra të shquar më kanë frymëzuar. Lutem, që në jetën e vërtetë, All-llahu i Madhëruar, i ka vendosur në Xhennet!


24.2.2009